صحبت‌‍‌های علی انتظاری واکنشهای زیادی را در پی داشت که نهایتا منجر به عذرخواهی وی و سازندگان برنامه از مردم شد اما ماجرا به همینجا ختم نشد؛ چند روز پیش روابط عمومی دانشکده علامه طباطبایی در اطلاعیه ای اعلام کرد که دکتر علی (اردشیر) انتظاری رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در پی طرح مباحثی به دور از ادبیات ایرانی و اسلامی و استفاده از تعابیری نادرست دربرنامه تلویزیونی «شیوه» از سمت خود برکنار شد.

این ماجرا باعث شد تا بار دیگر نام «شیوه» بر سرزبانها بیفتد و به بررسی این موضوع بپردازیم که آستانه تحمل جامعه در گفت و گو های آزاد تا کجاست و چنین برنامه ای تا چه اندازه می تواند در ترویج آداب گفت و گوی سازنده و باز شدن باب گفت و گو در جامعه بویژه جامعه نخبگانی موثر باشد؟ دکتر پرویز امینی، استاد دانشگاه  که از میهمانان برنامه «شیوه» بوده است در این باره به خبرنگار ما می گوید: انتخاب فرم در حوزه ژورنالیسم اندیشه در مدیوم تلویزیون مهم است و باید فرمی انتخاب شود که  هم ازعهده طرح مباحث معرفتی و اندیشه ای بربیاید و هم وجه رسانه ای داشته باشد یعنی مخاطب پذیر باشد.

او با تاکید بر اینکه رسانه با مخاطب معنا پیدا می کند، می افزاید: باید فرمی را انتخاب کرد که مخاطب پذیرباشد. کما اینکه برنامه های اندیشه ای همچون سخنرانی ها و گفت و گوهای یک طرفه ساخته می شود که وجه رسانه ای در آنها ضعیف است اما بهترین فرم رسانه ای برای طرح مباحث اندیشه ای، فرمی دارای مناسبات معرفتی و مخاطب پذیری است.

امینی با بیان اینکه طرح اندیشه در رسانه  به دو ویژگی «آزادی» و «گفت و گو» نیاز دارد، توضیح می دهد: آزادی به این معنا که افراد آرا و نظراتشان را در نظام معرفتی خودشان بدون خودسانسوری و دیگرسانسوری مطرح کنند و فشارهای درونی و بیرونی به آنها تحمیل نشود. از سوی دیگر باید ظرفیت ها و بسترهای گفت و گو فراهم شود چون آزادی بدون گفت و گو کافی نیست. معنای گفت و گو هم این است که طرفینی و دگری برای طرح اندیشه ها وجود داشته باشد و ثانیا فضای استدلال پذیر کردن و شواهدپذیر کردن بحث ها نیز فراهم شود.

او شرط لازم برای طرح مباحث اندیشه ای در بستر را رسانه را «گفت و گو با مخالف» دانسته و می گوید: در یک گفت و گوی خوب، آزادی مخالف وجود دارد و مباحث بایستی  استدلال پذیر و شواهد پذیر باشد نه اینکه یکسری گزاره ها بدون استدلال طرح شود.

امینی با تشریح این فرم رسانه ای در طرح مباحث اندیشه ای عنوان می کند: برنامه «شیوه» کمابیش دارای این ویژگی هاست و در برخی از برنامه ها، کفه آن سنگین تر بود و در برخی از برنامه ها، سبک تر.

* هزینه های آزادی را بالا نبرید!

این استاد دانشگاه درباره اینکه گاهی نظرات تند برخی کارشناسان این برنامه باعث تنش هایی در فضای اجتماعی می شود آیا کفه آثار مثبت برنامه سنگین تر از تبعات و حواشی آن است؟ پاسخ می دهد: مسئله این است که با خودمان روراست باشیم که داریم ادای آزادی و گفت و گو را درمی آوریم؟ مثلا در برنامه اخیر «شیوه» یک معلم جامعه شناسی، عبارت غلط و نادرستی را به کار برد و عذرخواهی هم کرد، برکناری او از ریاست دانشکده، تناسبی با خطای او ندارد. انتصاب و برکناری افراد از ریاست دانشکده، تابع ضوابط، اقتضائات و فرآیندهایی است و بخاطر اینکه آن فرد در تلویزیون چه گفته، نمی توان او را برکنار کرد. چنین اتفاقاتی باعث بالا رفتن هزینه های آزادی می شود.

او با یادآوری ماجرای تعطیلی برنامه «زاویه» و برکناری مجری آن حبیب رحیم پور در قسمتی که مهمان برنامه درباره رئیس جمهور حرفی زده بود، می گوید: همان کسانی که ادای آزادی را درمی آورند، از برکناری آقای انتظاری (که با ایشان اشتراکات نظری ندارم) از ریاست دانشکده خوشحال شدند. یکی به غلط، حرفی را زده و بعد هم عذرخواهی کرده است، اینکه بخاطر فلان حرف او را از ریاست دانشکده برکنار کنند، شکل حرفه ای ندارد. در مناظرات انتخاباتی هم آقای پزشکیان تعبیر سوتفاهم برانگیزی درباره شهید سلیمانی بکار برد و در مناظره دوم عذرخواهی کرد و مسئله حل شد. بخاطر چنین خطاهایی نباید باب گفت و گو و آزادی را بست و مخالف خود را تخطئه کرد. این امور خواه ناخواه پیش می آید و بایستی با تحمل و مدارا با آن روبرو شد.

این تحلیلگر سیاسی خاطرنشان می کند: بهرحال آزادی هزینه هایی دارد  و بخاطر هزینه هایش نمی توان از آن صرفنطر کرد . وقتی گفت و گوی درست و مستدل را رواج دادید، فرهنگ آن هم رواج می یابد  اما نمی توان منتظر ماند تا شرایط ایده آل شود وسپس گفت و گو را رواج داد، راه اندازی گفت و گوی درست باعث می شود که حواشی و تبعات آن در جامعه کم شود و فوایدش ماندگار.

امینی درباره اینکه آیا تلویزیون در مقاطع خاصی همچون انتخابات، باب گفت و گوی آزاد را در شبکه هایش باز می کند؟ می گوید: تقریبا هیچ گروه و مجموعه فکری را نمی بینید که ملتزم به گفت و گوی آزاد باشند، فقط رسانه ملی نیست، مگر آزادی و گفت و گو در روزنامه ها و مجلات دیگر رواج دارد؟ هرکسی به اندازه امکانات و ظرفیتهایش باید ارزیابی شود، آیا آن مجلات و روزنامه ها هم به مخالفینشان تریبون می دهند و اصلا شخصیت و فکر مخالفشان را به رسمیت می شناسند یا فقط غوغاسالاری می کنند؟ آنچه امروز در جامعه وجود دارد این است که کسی با آزادی مخالف نیست مگر آزادی مخالفانش! این پدیده فقط مربوط به صدا  سیما نیست.

* «شیوه» از پیله محافظه کاری خارج شود

سعید رجبی فروتن، کارشناس رسانه نیز درباره وجوه تمییز «شیوه» با دیگر برنامه های میزگردی تلویزیون به خبرنگار ما می گوید: جامعه ما مهارت و آداب گفت و گوی انتقادی را بلد نیست چون در مدارس و دانشگاه ها، برنامه ای برای این موضوع نداشتیم بلکه سنت متکلم وحده بودن در گفت و گوها حاکم بوده و باعث شده که آداب گفت و گو را یاد نگیریم از اینرو برنامه ای همچون «شیوه» علاوه بر اینکه می تواند جذاب و تماشایی باشد، نقشی مهم در ترویج فرهنگ گفت وگو دارد و استمرار چنین برنامه هایی می تواند در طولانی مدت به مخاطبان، آداب و مهارت های گفت و گو را منتقل کند که دلیلش نگرش حاکم بر برنامه و مشی مجری کارشناس آن است که مخاطب احساس می کند مجری در قبال هیچ کدام از مهمانان جانبداری ندارد و آزادانه و مستقل، میزگرد را اداره می کند.

به باور وی اگر این برنامه از پیله محافظه کاری خارج شود می تواند اثرگذارتر باشد و می گوید: معمولا زمانی توجهات به این برنامه معطوف می شود که بخش هایی از آن در شبکه های اجتماعی، وایرال شود و بسیاری از مخاطبان در جریان پخش برنامه و مهمانان آن نیستند چون به قدر کافی اطلاع رسانی و تبلیغات نمی شود، معمولا بعد از اینکه بخشی جنجالی از برنامه در شبکه های اجتماعی وایرال می شود، عده ای برای تماشای آن قسمت به تلوبیون می روند.

به گفته این کارشناس رسانه، شترسواری دولا دولا نمی شود و مدیران صدا و سیما باید تبلیغات و اطلاع رسانی بیشتری درباره زمان پخش این برنامه داشته باشند تا جمعیت بیشتری آن را ببینند.

* بساط تک صدایی از صدا و سیما برچیده شود

رجبی فروتن یادآور می شود: در برنامه اخیر «شیوه» یک لغزش زبانی و لفظی را از سو مهمان برنامه شاهد بودیم و به نظر می رسد که  مجری با حضور ذهن و سرعت عمل در لحظه می توانست پاره ای از اظهارات برخورنده را اصلاح یا مهمان برنامه را ترغیب کند که کلام خودش را اصلاح  کند تا چنین واکنش ها و تنش هایی نسبت به آن اظهارات به وجود نیاید.

این کارشناس رسانه با اشاره به سخنان اخیر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که بالاترین رای اعتماد را در بین وزرای فرهنگ ادوار مختلف گرفته نسبت به خطر کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش فاصله دولت و ملت، می گوید: با توجه به مشکلات زیربنایی که در کشور وجود دارد برنامه سازان تلویزیونی باید درودربایستی را کنار بگذارند و اجازه بدهند دیدگاه های مختلف به رسانه ملی بیایند و چالشهای جامعه را با ادبیات علمی و منطقی تبیین کنند تا افکار عمومی برای تحقق وفاق ملی آماده شوند.

وی یادآور می شود: گفتمان سیاسی دولت چهاردهم بر وفاق و همدلی متکی است و به تعدیل فضای دوسویه و متناقض گذشته کمک می کند تا شخصیت های مخالف مقابل هم بنشیند و با هم گفت و گو کنند، رواج برنامه هایی از جنس «شیوه» می تواند به تحقق گفتمان سیاسی وفاق منجر شود.

به باور رجبی، برنامه «شیوه» تلاش می کند که با دعوت از جریانها ی مختلف و مخالف فکری، فضای گفت و گوها رادیکالی و دو قطبی نشود و عنوان می کند: اتاق فکر برنامه و سلوک مجری به سمت تحدید فضای دوقطبی است. معمولا تداوم چنین برنامه هایی به مویی بند است و اگر مباحث مطرح شده از آستانه تحمل فراتر رود، بهانه ای برای تعطیل کردن آنها پیدا می شود به همین دلیل این برنامه بنایی به تند کردن و رادیکالیزه کردن گفت و گوها ندارد اگرچه موضوعات آن چالشی است.

او در پایان می گوید: معمولا صدا و سیما در موسم انتخابات، فیلش یاد هندوستان می کند و برنامه هایی همچون «شیوه» را در دیگر شبکه ها راه می اندازد که اتفاق خوبی است اما با توجه به میزان مشارکت پایین مردم در انتخابات ریاست جمهوری، مدیران رسانه ای و فرهنگی متوجه این موضوع باشند که برای جلب نظر و دلجویی از مردم، باید بساط تک صدایی از صدا و سیما و رسانه ها برچیده شود و همه افکار و سلیقه ها به صورت آزادانه تریبون داشته باشند.